Türkiye, dün Konya’dan gelen acı imgelerle sarsıldı. Büyükşehir Belediyesi Sahipsiz Hayvan Bakımevi ve Rehabilitasyon Merkezi’nde bir vazifelinin elindeki kürekle başına sert darbe indirip öldürdüğü köpeği daha sonra iple sürüklemesi, izleyenlerin adeta kanını dondurdu.
Konya’da barınaktaki hayvanların telef edilmesine ait tutuklanan zanlılar, başına kürekle vurulan köpeğin kendilerine saldırdığını tez etti.
Sahipsiz Hayvan Bakımevi ve Rehabilitasyon Merkezi’nde yaşanan ve imgeleri toplumsal medyaya yansıyan olaya ait çıkarıldıkları nöbetçi hakimlikçe tutuklanan zanlılar Murat B. ile Sefa Ç’nin tabirine ulaşıldı.
Barınakta sıhhat teknisyeni olarak çalıştığını söyleyen Murat B. tabirinde olay günü barınaktaki hayvanlara parazit aşı ve ilaçlama uygulaması yaptıkları sırada kelam konusu imgelerde başına kürekle vurdukları köpeğin kendisine saldırdığını öne sürdü.
AKILLARA KITMİR GELDİ
Olayın akabinde Diyanet İşleri Başkanlığı da dün yapılan Cuma hutbesinde hayvana şiddet konusunu ele aldı.
Konunun dini açıdan da kıymetlendirilmesi üzerine, semavi dinlerin ve Hz. Muhammed’in köpeğe bakış açısı gündem oldu.
Odatv’de 2018 yılında yayınlanan Ragıp Kamil İlbeyi imzalı yazıda, Hz. Muhammed’in köpeklere olan bakış açısı şöyle anlatıldı:
Önce inanç boyutundan bakalım. Sünni inancında hayvan ve özelde köpek hakkında Ehli Sünnet ne diyor nasıl bir fıkıh ile karar veriyor bir inceleyelim.
İbnu Ömer anlatıyor: “Resulullah av veçoban köpeği hariç başka bütün köpeklerin öldürülmesini emretti.” Ömer’e: “Ebu Hureyre, “veya ekin köpeğini de diyor!” denilmişti, bunun üzerine: “Onun ekini var da ondan!” karşılığını verdi ve ek etti: “Biz Medine ve civarına sarfiyat, tek köpek bırakmaz, hepsini öldürürdük. Ancak biz, çölden gelmiş bayana refakat eden arkadaş köpeği bile öldürürdük.” Buhâri, Bed’ü’l-Halk 14; Müslim, Musâkât 45, (1570); Muvatta, İsti’zân 14, (2, 969); Tirmizi, Sayd 4, (1488); Nesâi, Sayd 9, (7, 184).
“Av ve çoban köpeği dışında köpek besleyenin ecrinden her gün iki kıratlık eksilme olur.” (Salim derki: “EbuHüreyre bu hadisi rivayet ederken: “…Veya ziraat köpeği” kaygısı,) zira o ziraat sahibi idi.” Buhârî, Sayd 6; Müslim, Müsâkât 50, (1574); Muvatta, İsti’zân 12, (2, 969); Tirmizî, Ahkâm 4, (1487); Nesâî, Sayd 12-14 (7, 187-188)
Cabir İbnu Abdullah’tan rivayetle şöyle bir hadis var: “Resulullah bize köpekleri öldürmeyi emrettiler. (Bunun üzerine biz) çölden gelen bayana refakat eden köpeğe varıncaya kadar (bütün köpekleri) öldürdük. Sonra köpekleri öldürmeyi yasakladı ve: “Halis siyahını ve gözlerinin üstünde iki nokta üzere beyazı olaniki noktalısını öldürün, çünkü o şeytandır!” buyurdular.
Aynı hadisin bir öbür versiyonu da şöyle: Abdullah b. Mugaffel’denrivayete nazaran, Resulullah şöyle buyurdu: Köpekler de başka toplumlar üzere başlı başına bir soy (ümmet) olmasaydı hepsinin öldürülmesini emrederdim. Siz köpek öldürecekseniz onlardan simsiyah olanları öldürün.” EbûDâvûd, Sayd: 21; İbnMâce, Sayd: 1Bir öteki rivayet ise şöyle: Tüm kara köpekleri öldürünüz. Zira onlar şeytandır. Hanbel 4/85; 5/54
Aişe anlatıyor: “Resulullah buyurdular ki:”Hayvanlardan beş tanesi vardır ki bunların her birifasıktır(zararlıdır). Harem bölgesinde olsun, Hill (Harem dışı) bölgesinde olsun bunlar öldürülür: Karga, çaylak, akrep, fare, kelb-i akûr (yırtıcılar).”Buhari, Bed’u’l-Halk 16, Cezâ’u’s-Sayd 7; Müslim, Hacc 66-67, (1198); Muvatta, Hacc 90, (1, 357); Tirmizi, Hacc 21, (837); Nesai, Hacc 113, (5, 208).
(El-Kelb el-Akur: Yırtıcı köpek demektir. Bir genelleme olarak kullanılmış yırtıcı ve saldırgan hayvanları betimlemektedir.)
Ebû Talha’dan aktarılan rivayete nazaran, şöyle diyor: Resulullah’dan işittim şöyle diyordu: “Köpek, fotoğraf ve heykel bulunan meskene melek girmez.” Buhara, Bed-il Halk: 27; Müslim, Libas: 17
Rafî’ b. İshâk’ın haber verdiğine nazaran, şöyle demiştir: Ben ve Abdullah b. ebî Talha Ebû Saîd el Hudrî’yi hastalığı münasebetiyle ziyarete gitmiştik. Ebû Saîd el Hudrî dedi ki: Resulullah bize şöyle haber verdi: “İçinde fotoğraf ve heykel bulunan meskene melekler girmez.” İshâk, fotoğraf mi heykel mi demişti diye kuşku ediyor.” Müsned 11326
PEKİ ABDULLAH OĞLU MUHAMMED KÖPEK DÜŞMANI MIYDI?
Hadislerle dini bir yol çizmek isteyenin karşısına yüzlerce yol ve onlarca Muhammed çıkıyor. Hangi yoldan gideceğini, hangi Muhammed’e uyacağını şaşırıyor insan. Köpeklerin öldürülmesi hakkında kelamlar söyleyen Abdullah oğlu Muhammed Mekke’nin fethinde çok farklı bir portre çiziyor.
Vakidi’nin tarih kitabında Mekke’nin fethinde gerçekleşen bir olay anlatılır. Tarihi bir olay olup hadis değildir. Ancak Vakidiaynı vakitte muhaddisdir yani, hadis rivayet eden bir ravidir.
İslam dininin elçisi Abdullah oğlu Muhammed on binlerce kişilik ordusu ile Mekke’yi fetih etmek için çıktığı sefer sırasında ordunun geçiş yolu üzerinde süt emen yavrularını korumak için hırlayan bir köpek gördü. Allah’ın elçisi, Cuayl bin Suraka’ya, ordunun tamamı geçinceye kadar o köpeğin başında nöbet tutmasını, onu ve yavrularını müdafaasını emretmiştir. EbûAbdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî, Kitâbu’l- Megazi, C. II, sf: 225
Yukarıda zikredilen hadislerden sonra bu türlü bir tavır ne kadar farklı o denli değil mi?
Daha enteresan bir hadis ise Müslim’in Tevbe babı 155 numaralıhadisinde geçer. “Kötü yolda olan bir bayan, sıcak bir günde, bir kuyunun etrafında dönen bir köpek gördü, susuzluktan lisanını çıkarmış soluyordu. Kadıncağız mestini çıkarıp onunla onu suladı. Bu yüzden bağışlandı.”Müslim, Tevbe, 155
“Bir adam yolda yürürken çok susadı. Derken bir kuyuya rastladı. İçine girip su içti. Dışarı çıktığında susuzluktan soluyup toprağı yemekte olan bir köpek gördü. Adam kendi kendine: ‘Bu köpek de benim üzere susamış’ deyip tekrar kuyuya indi, mestini su ile doldurup ağzıyla tutarak dışarı çıktı ve köpeğe su verdi. Allah onun bu davranışından mutlu kaldı ve kendisini affetti.” Peygamber’in yanında bulunanlardan kimileri:‘Ey Allah’ın resulü! Yani hayvanlara yaptığımız iyilikleriçin de bize bir fiyat var mı?’ dediler. Allah’ın Resulü:‘Evet! Her yaş ciğer (sahibi olan canlılara yapılan iyilikler) için bir fiyat vardır.’ buyurdu.” Buhârî, Şirb, 9, Vudu, 33; Müslim, selam, 153; Ebu Dâvud, cihad, 47
Şimdi sizi çok şaşırtacak bir hadis aktaracağım…
İbnu Ömer anlatıyor: “Köpekler Resulullah evresinde mescidin içinde gidip gelirlerdi. Bu sebeple mescidi yıkamak için içine su serpmezlerdi.” Buhari, Vudû 33; Ebu Davud, Taharet 139, (382
Köpeğin idrar ettiği alanın güneş altında kuruması beklenir daha sonra mescitte bulunan bu toprak oradan alınırdı. O periyotta seccade, halı ve kilim yapılmasına karşın mescidin çakıl taşları ve toprak taban olduğu ve secdenin toprağa ve taşlara yapıldığı da ayrıyeten hadis ve tarih kitaplarında kaydedilir.
Hadisler birbiriyle çelişmiyor. Beyan edilen tüm hadisler gerçek. Lakin çok değerli bir ayrıntı bir çok kere atlanmış olmakla birlikte ne yazık ki tarihte bu hadisleri anlamadan, kaynağını ve tarihi olayları incelemeden, araştırmadan bir çok fetva verilmiştir.
Hem Kur-an ayetlerinde hem de hadislerin kimilerinde yer alan mecaz sözlerin gerçekte ne anlatmak istediğini araştırdığımızda karşımıza çok farklı sözler çıkıyor. Köpeklerin öldürülmesi hakkındaki hadislere bakarsak bilhassa kara renkli köpeklerin itlaf edilmesi sonucuna varıyoruz.
HAYVANLARA MERHAMET VE ALLAH’IN ELÇİSİ MUHAMMED
İbnu Ömer anlatıyor: “Resulullah buyurdular ki: “Bir bayan, meskene hapsettiği bir kedi yüzünden cehenneme gitti. Kediyi hapsederek yiyecek vermemiş, yeryüzünün haşeratından yemeye de salmamıştı.” Buhâri, Bed’ü’l-Halk 17, Şirb 9, Enbiya 50; Müslim, Birr 151, (2242).
AbdullahİbnuCâfer anlatıyor: “ResulullahEnsârdanbirinin bahçesine girdi. Orada bir deve vardı. Deve Resulullah’ı görünce inledi ve gözlerinden yaşlar aktı. O deveye yaklaştı ve gözyaşlarını sildi. Hayvan sakinleşti.”Bu devenin sâhibi kim?” diye sorarak ilgi gösterdi. Ensar’dan bir genç:”O bana aittir ey Allah’ın Resulü!” deyip ortaya çıkınca Hz. Peygamber onu azarladı:”Allah’ın sana mülk kıldığı bu deve hakkında Allah’tan korkmuyor musun? Bak! Bu bana şikâyette bulundu. Sen bunu acıktırıyor ve fazla çalıştırarak da yoruyormuşsun.” EbuDavud, Cihat 47, (2549).
Abdurrahmanİbnu Abdullah, babası Abdurrahman’dan rivayet eder ki şöyle demiştir: “Biz bir seferde Resulullahile bir arada idik. Resulullah bir orta bir muhtaçlığı için yanımızdan ayrıldı. O sırada hummara denen bir kuş gördük, iki tane de yavrusu vardı. (Kuş kaçtı) yavrularını aldık. Zavallı kuş etrafımıza yaklaşıp çırpınmaya, kanatlarını çırpıp havada inip çıkmaya başladı. Resulullah gelince:”Kim bu zavallının yavrusunu alıp onu ıstıraba attı? Yavrusunu geri verin!” diye emretti. Bir orta, ateşe verdiğimiz bir karınca yuvası gördü.”Kim yaktı bunu?” diye sordu.”Biz!” dedik.”Ateşle azab vermek yalnızca ateşin Rabbine hastır” buyurdu.” EbuDavud, Cihat 122, (2675), Edeb,176, (5268
Siz mağara arkadaşlarının ve onların sadık dostu Kıtmir’in kıssasını bilir misiniz? Kıtmir milyonlarca beşere ders veren sadık bir köpektir. Kıtmir Kur-an da dahi kendine yer bulmuş bir ibrettir. Kıtmir, İslam’ınköpekler ve hayvanlar hakkındaki tavrını anlatacak en hoş ilahi öyküdür.Öyleyse Kur-an’a yönelin ve İslam’a gelenek ve atalar dini olduğu için değil fıtrata ve akla uyan tek ilahi din olduğu için girin.
İrvin Cemil Schick’in 2016’da kaleme aldığı yazıda ise bu mevzu şöyle anlatıldı:
“İslâm dünyasının, Taberî’den tutun da Mevlânâ Celâleddîn’e kadar birçok âlim ve edib tarafından üstünde durulan, halk ortasında da her vakit sevgi ve hürmetle yad edilen en kutlu köpeği, hiç elbet, isimleri gümüş muskalıklarla divitlerin, akik yüzüklerle mühürlerin üzerine hâk edilen, kumaşlara işlenen, kâğıt üstüne veyahut cam altına yazılan, şiirlere ve menkıbelere husus edilen Ashâb-ı Kehf’in vazgeçilmez yoldaşı Kıtmîr’dir ki, imanın ve sadakatin bireyleşmiş hâlidir denilse, yeridir.[1] Birçok Osmanlı yazma yapıtında İsm-i Celâl ve İsm-i Nebi’yle başlayan, Cahar Yâr-ı Güzin’in, Ehl-i Beyt’in ve Sahabe’nin isimleriyle devam eden kutsal isimler resm-i geçidi, Ashâb-ı Kehf’in isimlerinin akabinde ve kelbuhum Kıtmîr (yani “ve köpekleri Kıtmîr”) ibaresiyle sona erer; bu da, Kıtmîr’e edilen hürmetin sarih bir göstergesidir.
Kur’ân-ı Kerîm’in on sekizinci mühletinin ismi Kehf olup, Arapça “mağara” demektir. Türlü kerâmetlerin anlatıldığı bu Mekkî müddetin 9–26. âyetleri, müddete ismini veren Ashâb‑ı Kehf (yani “mağara arkadaşları”) öyküsüne ayrılmıştır. Kelam konusu âyetlerin Türkçe manası şöyledir:
[9] Yoksa Ashâbü’l-Kehf ve’r-Rakıym’ı ayetlerimizden şaşılacak bir acîbe mi sandın? [10] O genç yiğitler mağaraya sığındılar ve dediler ki: “Rabbimiz! Katından bizlere rahmet ver ve bizi işimizde başarılı kıl.” [11] Bunun üzerine birkaç yıl boyunca kulakları üzerine vurduk [onları duymaz kıldık, yani uyuttuk]. [12] Sonra da onları uyandırdık ki, iki taraftan hangisinin bekledikleri sonucu yeterli hesaplamış olduğu bilinsin. [13] Biz sana kıssalarını gerçek olarak anlatıyoruz: O genç yiğitler Rab’lerine iman ettiler, biz de hidayetlerini artırdık [14] ve kalblerine rabıta verdik. Kıyam ettiler ve dediler ki: “Rabbimiz, göklerin ve yerin Rabbidir. O’ndan diğer bir ilâha asla tapmayız. O denli yapsak, nitekim saçmalık söylemiş oluruz. [15] Şu kavmimiz O’ndan öbür ilâhlar edindiler, onlara açık kanıt getirseler ya? Allah’a karşı palavra uydurandan daha zâlim kim olabilir?” [16] Madem onlara ve Allah’tan diğer taptıklarına sırt çevirdiniz, mağaraya çekilin; Rabbiniz size rahmetini yaysın ve işinizde kolaylık göstersin. [17] Güneşin mağaralarının sağ tarafından doğup sol tarafından battığını, onların da mağaranın içindeki açık alanda olduklarını görürdün. Bu, işte Allah’ın ayetlerindendir. Allah her kime hidayet ederse, hak yoldadır; ve her kimi saptırırsa, onu yanlışsız yola sevk edecek bir mürşid bulamazsın. [18] Onları uyanık sanırdın, meğer uykudaydılar. Ve biz onları sağ ve sol yanlarına çevirirdik. Ve köpekleri iki kolunu eşiğe hakikat uzatmıştı. Üzerlerine çıkagelseydin, kesinlikle döner onlardan kaçardın, ve için kaygıyla dolardı. [19] Onları uyandırdık ki birbirlerine sorsunlar. İçlerinden biri “Ne kadar kaldınız?” diye sordu. “Bir gün, yahud bir günün bir kısmı kadar kaldık” diye yanıt verdiler. “Ne kadar kaldığınızı Rabbiniz bilir” dediler. İçinizden birini şu paranızla kente gönderin de baksın, hangi yiyecek en güzeliyse size getirsin. Orada nâzik davransın ve hiç kimseye sizi sezdirmesin. [20] Çünki sizi bulurlarsa taşlayarak öldürürler, yahut da milletlerine döndürürler; ve o vakit bir daha hiç iflâh olmazsınız. [21] Bu formda bilmelerini sağladık ki, Allah’ın va’di gerçektir, ve saat’ten [yani kıyamet vaktinden] kuşku edilemez. İşlerini ortalarında tartışıyorlardı, ve “Üstlerine bir bina yapın” dediler. Rableri onları daha düzgün bilir. Tartışmayı kazananlar, “Mutlaka üstlerine bir mescid kuracağız” dediler. [22] “Üçtür, dördüncüleri köpekleriydi” diyecekler, “Beştir, altıncıları köpekleriydi” diyecekler, gaybi taşlarcasına, “Yedidir, sekizincileri köpekleriydi” diyecekler. De ki “Sayılarını Rabbim en âlâ bilir. Onları lakin pek az kişi bilir.” Artık kimseyle açık olanlar dışında bu bahiste tartışmalara girişme, ve kimseye onlar hakkında bir şey sorma. [23] Ve rastgele bir şey için “Bunu yarın kesinlikle yapacağım” deme, [24] Allah’ın diledikleri hariç. Bunu unuttuğun vakit Rabbini hatırla ve de ki: “Dilerim Rabbim beni doğrunun bundan daha yakınına eriştirir.” [25] Ve mağaralarında üç yüz sene kaldılar ve dokuz eklediler. [26] De ki: “Allah ne kadar kaldıklarını daha düzgün bilir. Göklerin ve yerin gaybı O’nundur. Ne harika görür ve işitir O. Onlara O’ndan öteki velâyet eden yoktur. Ve O hiçbir kimseyi kararına ortak etmez.
Hattat Mehmed Şefik Bey’in kaleminden, Ashâb-ı Kehf hakkında bir şiir. (Tarihi 1294/1877. Abdul Rahman Al-Oweis koleksiyonu, eş-Şârika, B.A.E.*)Görüldüğü üzere öykü, Kur’ân-ı Kerîm’de kısaca ve fakat ana çizgileriyle anlatılmaktadır. Üstelik dokuzuncu ayette, hiçbir girişe gerek görülmeden Ashâbü’l-Kehf ve’r-Rakıym konusu açılmakta, hattâ Rakıym sözü tanımlanmadan öylece bırakılmaktadır, ki bu da hikayenin, o periyotta Hz. Muhammed’in etrafında bilindiğini akla getirmektedir. Sahiden de müfessirlerden detaylarını öğrendiğimiz Ashâb-ı Kehf kıssası İslâm öncesinden kalmadır ve kökeni büyük ihtimalle Doğu Hıristiyanları’dır.[2] Bilinen en eski metin Süryanice olup, Suruç’lu Yakub’a (ö. 521) aittir.[3] Fakat öykü daha sonra Hıristiyan âleminin dört bir yanına yayılmıştır. Örneğin günümüze ulaşan en eski İngilizce metin, 10. yüzyılda yaşamış olan Eynsham manastırı baş rahibi Aelfric’in 27 Temmuz günü için hazırlamış olduğu bir va’zdır.[4] Bugün hâlâ Batı Avrupa’nın çeşitli yerlerinde “Yedi Uyurlar”a adanmış binalar, onlara ilişkin olduğuna inanılan “mukaddes emanetler” bulunmaktadır.
Özetle kıssa, 249–51 yılları ortasında hükümdar olan Roma İmparatoru Decius (İslâm kaynaklarında Dakyânûs[5]) periyodunda Hıristiyan dinine girmiş olanlara yapılan baskıyı bahis edinmektedir. Ya putperestliğe geri dönmek, veyahut da öldürülmek ortasında bir seçim yapmak zorunda bırakılan birkaç genç, civardaki bir mağaraya sığınırlar. Uyuyakalırlar ve uzun yıllar uyumağa devam ederler. Nihayet bir gün uyanırlar ve görürler ki Hıristiyanlık —yani tek tanrılılık— galip gelmiş, putperestlik yok olmuştur. Halk gençlerin bu denli sene sonra uyanması mucizesini hem imanın küfre karşı zaferi, hem de mevtten sonra dirilişin kanıtı biçiminde yorumlar. Mağaranın dışına bir ibadethane inşa edilir, kıssa ağızdan ağıza dolaşır ve olayın etrafında bir kült oluşur.
Ünlü taş baskısı ustası Mehmed Hulûsi Efendi’nin bir Ashâb-ı Kehf gemisi. (Tarihi 1321/1903. Malik Aksel koleksiyonu, Bursa Kent Müzesi.)Ashâb-ı Kehf’in “Efes’in Yedi Uyurları” olarak bilinen Hıristiyan versiyonlarında ekseriyetle bir köpekten kelam edilmediğini görenler, bu motifin ortaya çıkışını İslâmiyet’e atfetmişlerse de,[6] bu gerçek değildir. Kıssaya değinen en eski Hıristiyan metinlerinden olan diyakoz Theodosius’un 530 yılı civarında yazdığı De situ Terrae Sanctae isimli yapıtta şu farklı kayda rastlanmaktadır: “Asya eyaletinin Efes kentinde yedi uyuyan [erkek] kardeş vardı ve köpek Viricanus ayaklarının dibindeydi.”[7] Görüldüğü üzere burada yalnız bir köpekten kelam edilmekle kalınmayıp, üstelik isminin “Viricanus” olduğu belirtilmektedir. Bu ismin nereden geldiği bilinmemekteyse de, ve’r-Rakıym sözcüğüne benzerliği nitekim çarpıcıdır.[8] Daha evvel belirttiğim üzere Rakıym sözü Kur’ân‑ı Kerîm’de tanımlanmadığı üzere, üstelik sözlüklerde rastlanan bir söz de değildir. O halde sanki manası nedir?
Râviler ve müfessirler Rakıym sözünü birçok formda yorumlamışlardır. Bu durum, Mehmed Emin Efendi’nin Ashâbü’l-Kehf ve’r-Rakıym başlıklı risâlesinde şöyle lisana getirilmektedir:
“Kehf” cebelde olan gâr-ı vâsî’den ibaretdür, ve “Ashâb-ı Kehf” bu zikr itdüğimiz cema’at oldığı ittifâkıydür. Ammâ “Rakıym” neden ibaretdür ve “Ashâb-ı Rakıym”den murâd kimlerdür, bunda akvâl ve rivâyât vardur. Dimişler ki “Rakıym” ya ol kehfün kendüde olan kühün ismidür, yâhûd kehf kendüde olan vâdînün ismidür, yâhûd Ashâbü’l-Kehf’ün kariyelerinün ismidür, yâhûd kelblerinün ismidür, yâhûd Ashâbü’l-Kehf’ün esmâ’ları kitâbet olunan levhün ismidür. Bu ihtimâlât üzre Ashâb‑ı Kehf ve Ashâb-ı Rakıym bir kavmdur. Bir rivâyetde Ashâb-ı Rakıym, Ashâb-ı Kehf’den cüdâ bir kavmdur…[9]
Bunların ortasında en yaygın olan yorum, Rakıym’ın, “yazmak” manasını taşıyan ra-kaf-mim kökünden türetilmiş olan “kitâbe” mânâsında bir söz olduğudur. Sahiden de öykünün Hıristiyan versiyonlarının kimilerine nazaran, Decius mağaranın ağzının kapatılmasını emrettiği vakit iki mümin, uyurların isimlerini, sanlarını, başlarına gelenleri kalay levhalara yazarak mağaranın içine bırakmıştır; Rakıym işte o yazılı levhalardır bu görüşe nazaran.
Ancak üstte görüldüğü üzere bir diğer yoruma nazaran de Rakıym, Ashâbü’l-Kehf’in köpeğinin ismidir. Şayet Viricanus ile ve’r-Rakıym ortasındaki benzerlik bir tesadüften ibaret değilse, en az iki ihtimal üzerinde durulabilir. Birincisi, Kur’ân-ı Kerîm’deki tabirin, Hıristiyanlardan Hicaz’a yayılmış olan “Yedi Uyurlar” öyküsünün, 7. yüzyıl’da Hz. Muhammed’in etrafında tedavülde bulunan formuna uygun düştüğüdür; buna nazaran ve’r-Rakıym, Viricanus’tan gelmiştir ve sahiden de köpeğin ismidir. İkinci ihtimal ise Theodosius’un metninin vakit içinde tahrif edilmiş olduğu, Viricanus isminin sonradan, kimi Müslüman müfessirlerin kıssaya getirdiği yorumlarla aşina olan biri tarafından değiştirildiği yahut metne katıldığı doğrultusundadır; buna nazaran Viricanus, ve’r-Rakıym’dan gelmiştir, fakat ve’r-Rakıym’ın kimi müfessirler tarafından köpeğin ismi olarak yorumlanmış olduğu gerçeğinin ötesinde sözün aslında ne demek olduğu müphem kalmaktadır.
Öte yandan Suruç’lu Yakub’un yapıtında uyurlara bir köpeğin değil, bir meleğin eşlik ettiği belirtilmektedir.[10] Bu tutarsızlık sanki nasıl izah edilmelidir? Öykü ağızdan ağıza dolaşırken, uyurlara refakat eden meleğin bir köpeğe dönüşmüş olması pek mümkün görünmüyor; öte yandan köpek motifini bu türlü kutsal bir hikayeye yakıştıramayan birinin, onu meleğe çevirmiş olması pek mümkündür. Bu durumda ya Yakub’un metninin sonradan tahrif edildiği, veya da Theodosius’un anlatısının, Yakub’unkinden de daha eski bir rivayete dayandığı; her halükârda bugün Hıristiyan âleminde bilinen “Yedi Uyurlar” kıssasında köpek motifine rastlanmamasının, tarihin makul bir anında yapılmış olan şuurlu bir tercihin ve müdahalenin sonucu olduğu kestirim edilebilir. O vakit da şu soru akla gelir: Sanki köpek neden Hıristiyan rivayetlerinde tamamıyla yok olmuştur da, İslâm rivayetlerinde yalnız varlığını sürdürmekle kalmamış, üstelik son derece merkezî bir yer kazanmıştır? Bunun yanıtını sanırım kelam konusu dinlerin hayvanlara yönelik farklı yaklaşımlarında aramağa başlamak gerekmektedir.
Hattat Halim Özyazıcı’nın kaleminden, Ashâb-ı Kehf’in isimleri. En ortada, kocaman harflerle “Kıtmîr”. (Tarihi 1383/1964. Muharririn koleksiyonu.)Üç semâvî dinin hayvanlara karşı hallerini kıyaslayan Georges-Henri Bousquet, Hıristiyanlığın hem kendinden evvel gelen Musevilikten, hem de kendinden sonra gelen İslâmiyetten çok değerli bir biçimde ayrıldığına dikkat çekmektedir: “Hıristiyanlar, insanın tabiatıyla hayvanınki ortasına aşılmaz bir sed çekmişlerdir. Birinin ruhu vardır, ötekininse yoktur.”[11] Bu yaklaşıma koşut olarak da Kitab-ı Mukaddes’in Ahd-ı Cedid ismi verilen Hıristiyanlara ilişkin kısmında mevzuya neredeyse hiç girilmemektedir. Buna karşılık Museviliğin kutsal metni olan Kitab-ı Mukaddes’in Ahd-ı Atik kısmında sıkıntıya açıklık getirecek birçok âyet mevcuttur. Örneğin hayvanların ruh sahibi olduğu şu âyetlerle sabittir:
Ve Allah Nuh’a ve onunla bir arada bulunan oğullarına söyleyerek “İşte ben sizinle ve sizden sonra neslinizle Ahdimi sâbit kılarım. Ve sizinle bir arada bulunan zî-ruh mevcudâtın kâffesi, gerek kuş ve gerek bahâyim ve yanınızda bulunan yerin yabanilerinin kâffesi, yani sefineden çıkanların cümlesi ile, yerin daima hayvanları bir arada olarak sizinle Ahdimi sâbit kılarım ki, artık her bir cesed sahibi tufan sularıyla helâk olmayıp, yeri harab etmek içün bir daha tufan vâki’ olmayacaktır” dedi. Ve Allah “İşte dehr-be-dehr benimle sizin aranızda ve yanınızda bulunan zî-ruh mevcudâtın kâffesi ortasında koduğum Ahdin alâmeti budur” dedi. (Tekvîn, 9: 8–12)
[Deniz hayvanları] dîdârını setr ettiğinde muztarib olurlar. Ruhlarını aldığında ölüp topraklarına dönerler. Ruhunu gönderdiğinde halk olunurlar. Ve yer yüzünü tazelersin. (Mezmurlar, 104: 29–30)
Beni Âdemin ruhunun üst çıktığını ve hayvanın ruhunun aşağı yere indiğini kim bilir? (Vâ’ız, 3: 21)
Hayvanların irade sahibi olduğuna ve yaptıklarından sorumlu tutulacaklarına şu âyetler şahittir:
Ve kesinlikle canlarınız içün sizin kanınızı taleb edip onu her hayvan elinden taleb edeceğim. İnsan elinden dahi yani insan canını her birinin karındaşı elinden taleb edeceğim. (Tekvîn, 9: 5)
Ve bir öküz boynuzuyla bir erkek ya da bayanı urup öldürürse öküz kesinlikle recm olunacak ve eti yenilmeyecektir. Lakin öküzün sahibi zimmetten beri kalır. Lâkin şayet öküz evvelden beri urucu olup, sahibine dahi haber verilmiş iken onu zapt etmediğinden bir erkek yahud bir bayanı öldürürse öküz recm olunur, sahibi dahi katl olunacaktır. (Çıkış, 21: 28–29)
Hayvanların Tanrı’nın varlığından haberdar olduğu, gereksinimlerini karşılamasını diledikleri ve ona bunun için şükrettikleri ise şu âyetlerde belirtilmektedir:
Genç arslanlar şikâr içün gümürdeyüb ta’amlarını Allah’tan taleb ederler… Cümlesi sana muntazırdırlar ki rızıklarını vaktince veresin. (Mezmurlar, 104: 21, 27)
Sahra hayvanları, çakallar ve devekuşları, beni temcîd edecekler. Çünkü kavmime, müntahablarıma içirmek içün berriyyede sular, beyâbânda ırmaklar ihsan edeceğim. (İşa’yâ, 43: 20)
İslâmiyetin hayvanlara bakışı birçok açıdan üstte anlatılanlara yakındır. Örneğin Kur’ân-ı Kerîm’e nazaran hayvanlar, bütün başka mahluklar üzere Tanrı’ya boyun eğerler:
Ve göklerde olan herşey ve yerde olan herşey Allah’a secde eder, hayvanlardan ve meleklerden ki bunlar kibirlenmezler. Fevklerinde olan Rablerinden korkarlar ve emrolundukları şeyleri yaparlar. (en-Nahl, 16: 49–50)
Görmedin mi ki göklerde olan herşey ve yerde olan herşey Allah’a secde eder, ve güneş ve ay ve yıldızlar ve dağlar ve ağaçlar ve hayvanlar ve insanların birçoğu; ve birçoğu da azab çekmeyi hakketmiştir. Ve Allah’ın alçalttığını kimse yükseltemez. Elbet Allah ne dilerse yapar. (el-Hacc, 22: 18)
Üstelik hayvanlar da beşerler üzere bir ümmet teşkil ederler ve kıyamet gününde onlar da beşerler üzere haşredilecektir:
Yerde yürüyen hiçbir hayvan ve kanatlarıyla uçan hiçbir kuş yoktur ki sizin üzere birer ümmet olmasınlar. Hiçbir şeyi Kitap’ta eksik bırakmadık, sonra hepsi Rab’lerine haşredileceklerdir. (el-En’am, 6: 38)
Kısacası, Musevilik üzere İslâm da, Hıristiyanlığın bilakis, beşerlerle hayvanların ortasında aşılması imkânsız bir ara olduğunu sav etmez.
O halde, bir hayvanın özgürce iradesini kullanarak doğruyu seçmesi, faziletli davranışlarda bulunması ve bu suretle kendini manen yücelterek Tanrı’nın lütfuna mazhar olması fikri Hıristiyanlıkla bağdaşamaz, lakin bunun İslâm inanışlarıyla çelişir bir yanı yoktur. Hıristiyanlara bir şey söz etmese de, Ashâb‑ı Kehf’in fazilet sahibi köpeğinin hak yoluna girdiğini, zulümden kaçan müminlere gösterdiği yakınlık ve sadakat sayesinde Allah nezdinde makbul olageldiğini anlatan bir kıssa Müslümanlara pek âlâ cazip gelebilir. Gelmiştir de. Kıtmîr kültünün kaynağı işte budur. Gerçekten Kemâleddîn Demîrî (742–808/1344–1405), Hayatü’l-Hayavân’da müfessir İbn-i Atiyye’den naklen
Hayır sahiblerine sevgi besleyen, onların rahmetinden nasibini alır. Bir köpek, fazilet erbabına ve arkadaşlarına sevgi ile bağlanmış, Allah da Kur’ân-ı Kerîm’de o köpeği onlarla birlikte yâd etmiştir.[12]
derken, Kıtmîr’in İslâm kültüründeki yerini çok veciz bir biçimde özetlemiştir.
Yakub Beg Albümünden Ashâb-ı Kehf minyatürü. (Muhtemelen Orta Asya, 15. yüzyıl ortaları. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H. 2160, v. 83a.)Öte yandan haksever bir köpek motifinin İslâm inançlarına aykırı düşmemesi, hattâ bilinen hâliyle Kıtmîr öyküsünün Müslümanlar ortasında revaç bulabilmesi, ne Kur’ân-ı Kerîm’de rolü son derece mahdut olan bu motifin halk ortasında neden o kadar dallanıp budaklandığını, ne de bu bahiste sayfalar dolduran müfessirlerin, kıssanın Kur’ân-ı Kerîm’de geçmeyen onca detayını nereden bulup topladıklarını açıklığa kavuşturabilmektedir.[13] Isidore Lévy’nin savına nazaran Kıtmîr kıssası, büyük Hint-Sanskrit destanı Mahâbhârata’daki “Pandava’ların Sonu” hikayesinden türemiştir.[14] Kelîle ve Dimne masalları nasıl Hindistan’dan İran yoluyla Orta Doğuya gelmişse, Kıtmîr kıssası de birebir yolu takib etmiştir Lévy’ye nazaran. Orta Asya’da görülen —örneğin Kırgızca[15]— Ashâb-ı Kehf öyküleri oraya gerçek Hindistan’dan mı gitmiştir, yoksa Orta Doğu’dan tekrar Asya’ya mı dönmüştür, bu şimdi araştırılmayı beklemektedir.
Gelelim Ashâb‑ı Kehf öyküsünün köpeği ilgilendiren kısımlarına. Mehmed Emin Efendi şöyle diyor risalesinde:
…cânib-i kehfe revân olub, ve dîn içün dünyadan rû-gerdân oldılar. Ve birisinin bir sayd kelbi var idi. Ol behîme-i pâk-şîme dahi kentin nimet-i firâvânın koyub, bile gitdi ve şekl-i beşerde olan bahâyimin irmediği rütbeye irdi. Elhâsıl varub ol kehfe vâsıl ve ol makâm-ı emn ü râhata dâhil oldılar. […] Seg-i Ashâb-ı Kehf’de bir kaç rivâyet vardur. İbn-i İshak rivâyeti budur ki zikr olundı. Ka’bü’l-[Ahbâr] (radiyAllahu anhu) hazretlerinden dahi mervîdür ki: Çün ol civanlar medîneden çıkub cânib-i kehfe müteveccih oldılar, yolları bir kelb üzerine uğradı. Ol kelb bunları ki gördü, heman yapıtlarına düşüb nakş-ı mütâbaat urdı. Bunlar anlarda kemâl-i hiss itmeyüb kendilerden bi-gâne ve dûr ve bâis-i ihtilâl emr-i hazûr kemâl idüb anı redd etmek sevdasına düşdiler. Her çend ki redd itdiler, münkatı olmayub, âhir, irade-i aliyye ve kudret-i ezeliyye ile nutka gelüb, bunlara hitâb eyledi ki: “Ey sevgililer, beni evirmen, ve devlet-i sohbetinizi bana çok görmen. Ben eyülerün bendesi ve hak dostlarınun efgendesiyem. Benüm canumdan tevehhüm eylemen. Siz huzur ile hâbe varun. Ben sizi bi-gâneden hırâset ve mekr-i a’dâdan hıfz ve himâyet iderem. Çün ol hayvandan bu kelâm-ı dürr-encâm sâdır ve anda nihüfte olan kemâl zâhir oldı, anı kendilere yâr ve refik-i vefâdar kıldılar.
Beyit
Herkese kılma hakaretle nazar, eyle hadr
Belki dergâh-ı Hüdâ’da ola senden makbul
Ve İbn-i Abbas (radiyAllahu anhu) hazretlerinden dahi mervîdir ki: Ol saadetmendler Dakyânûs’tan hereb, kehf-i emn-necâtı taleb eylediklerinde mururları bir çoban üzerine uğradı. Ol çoban bunların zâhirlerin per[i]şan gördi ve hakikat-i emrlerin sordı. Ana öyküleri takrîr ve esrarlarından anı habîr kıldılar. Halbuki ol çoban kepenek altında aru bir merd-i sahib-nazar imiş. “Ben ol cemâlün hayranı ve bu beyâbânun ser-gerdânıyam” deyüb bunlar ile akd-ı muvâsalat ve gurm-ı murâfa[k]at ve muvâfakat kıldı. […] El-kıssa, çün çoban bunlar ile murâfakat idüb cânib-i kehfe müteveccih oldular, çobanın pasbân-ı kelle-i ganemi ve kadîmî beyâbânda hem-kademi şîr-i savlet ve pür-heybet bir kelbi var idi. Ol kelb dahi mufârakat itmeyüb bunlar ile bile gitdi ve şeref-i sohbetleriyle devlet-i sermediyyeye yetdi.
Kıt’a
Böyledür hâsiyyet-i sohbet-i erbâb-ı kemâl
Seng-i bî-kıymeti reşk-i dür-i şehvâr eyler
Kemterîn cân-veri halka-ı beşere çeküb
İki âlemde anı hem-dem-i ahyâr eyler[16]
[…] Ol çobanun bir kelbi var idi, ismine Kıtmîr dirler idi. Ol dahi uydı. Eyitdiler: “Kelbini kov gitsün, şayed ura ve gavga eyleye” didiler. Çoban anı kovmak istediyse de deva olmadı, dönmedi. Âhir Hak (sübhânehü ve te’âlâ) ol kelbe lisan virüb, fasih lisanla söyledi ve eyitdi: “Beni niçün kovarsız? Ben dahi ol sizin tapdığınız Tanrı’ya taparam ve dininize girdüm” didi. Bunlar kelbden bu alâmeti ki gördiler ve bu hâleti müşâhede itdiler, sıdk ü ihlâsla itikadları çok oldı. Düşüb gitdiler, tâ kim ol mağaraya irişdiler. İçerü girüb gördiler kim çok gen, yatub uyudılar. Ol kelb dahi uyudı; iki elin uzatdı, dahi başını iki elinin üzerine kodı. Gerçekten Kur’ân’da buyurur; el-âyet: ve kelbuhum bâsıtun zirâ’ihi bi’l-vasîdi.[17]
Gençlerin Kıtmîr’i kovmaya çalışması, onun ise insan üzere konuşup inancını lisana getirmesi haliyle kıssanın en etkileyici ayrıntılarındandır. Örneğin Yûsuf-ı Meddâh’ın (14. yüzyıl) mesnevisinde şöyle deniyor:
Hak Çalab lisan virdi lûtfından ite
İşid imdi ol itün hali nite
Eytdi lâ ilâhe illâllah didi
Âhiret fahrı Resûlullah didi[18]
Kâtib Kemâl’in mesnevisinde (telif tarihi 853/1449–50) ise şu beyit yer alıyor:
Ben de siz taptığınıza taparam
Ben de siz kaçdığınızdan kaçaram[19]
Bir Falnâme’de Ashâb-ı Kehf minyatürü. (İran, 1570’li yıllar. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H. 1702, v. 12b–13a.)Bunlar üzere birçok öbür yapıtta de köpek Allah’ın buyruğuyla lisana gelmekte, imanlı olduğunu beyân etmekte, böylelikle Ashâb-ı Kehf’in yanında olmaya hak kazanmaktadır.[20] İşte bu yüzdendir ki büyük mutasavvıf Pir Attâr’ın (ö. 627?/1230?) Tezkiretü’l-Evliyâ isimli yapıtının dîbâcesinde şöyle denmektedir: “Rabbim! Bir köpek, senin dostlarının müsaadeden birkaç adım attı da, onu onlardan saydın. Ben de senin dostlarının dostu olduğumu ilân ediyorum ve kendimi eyerlerinin ipine bağladım ve onların kelamlarıyla meşgul oluyorum ve bundan vaz geçemiyorum.”[21]
Kıtmîr’den kelam eden tek mutasavvıf Attâr değildir elbette. Bilakis, tasavvuf erbabı ortasında Kıtmîr’in çok özel bir yeri vardır, çünki kökeni ne kadar mütevazı olursa olsun, iman ve ihlâs sahibi olan her varlığın —bir köpeğin bile— en yüksek rütbeye erişebileceğinin, Tanrı’nın lütfuna ve rahmetine mazhar olabileceğinin simgesidir o. Hakikaten Mevlânâ Celâleddin Rûmî (604–72/1207–73), Mesnevî’sinde diyor ki:
Savt-ı kelb o yolda bî-cezbe değil
Tâlib-i bî-reh-zen olmaz o denli bil
Çün seg-i Ashâb-ı Kehf oldu halâs
Buldu vasl-ı hân-ı merdân-ı havâs[22]
Peki, nedir bu dönüşümün anahtarı? Hiç elbet aşk. Herhalde bunu duyanlardan “Köpekte de aşk ne gezermiş?” sorusunun geleceğini varsayım etmiş olacak ki, Mevlânâ şöyle diyor Mesnevî’nin öbür bir yerinde:
Ger reg-i aşk itmese tehyîc-i kelb
Kelb-i Kehfî’de ne mümkin vecd-i kalb[23]
Attâr da Musibetnâme’sinde tıpkı kanıyı lisana getirmiştir: “Ashâb-ı Kehf’in köpeğinden kuşku etme, çünki onun canı aşka vakf edilmiştir” der.[24] Kıtmîr yalnız imanın değil, yalnız sadakatin değil, üstelik kalpten gelen derin bir sevginin de sahibidir o halde. Bu türlü bir varlığa, bahşettiği sevgi nasıl iade edilmez?
Bu koşullar altında Kıtmîr’in ismi bir köpekten ibaret olmadığı akla gelebilir. Taberî (225?–310/839–923), köpek haline girmiş bir insan olabileceğini belirtmektedir örneğin.[25] Pir Sa‘dî-i Şîrâzî (ö. 691/1292), Gülistan’ın çok ünlü bir beyitinde “Ashâb-ı Kehf’in köpeği birkaç gün / Fazilet sahiplerinin müsaadeden gitti ve böylelikle insan oldu” der.[26] Râşih (ö. 1190/1766) de Ashâb-ı Kehf mesnevisinde şöyle diyor:
Kelb-sûret âdemî sîret o şek
Üns-i insânî melek-hilkat o seg
[…]
Erzel-i hayvân iken ol bî-temîz
Seg iken oldı mübârek-pey azîz[27]
Hattâ Mevlânâ Kıtmîr’in insanlığı fikrini benimsemiş olacak ki,
Gurk içün yok aşk-ı Yûsuf’dan haber
Mekr içün ikbâl ide ana meger
Gitse hûy-ı gurk şayet mahrem olur
Çün seg-i Ashâb-ı Kehf âdem olur[28]
diyor Mesnevî’de.
Bununla birlikte, Demîrî’ye nazaran “Müfessirlerin birçok, Ashâb-ı Kehf’in köpeğinin köpek cinsinden olduğunda hemfikirdir.”[29] Anlaşamadıkları bahis, Kıtmîr’in rengidir: “Ve bu kelbün levnünde dahi bir kaç rivâyet vardur; bir rivâyetde alaca ve bir rivâyetde kızıl sarı ve bir rivâyetde açık sarı” diyor Mehmed Emin Efendi.[30] Râşih de şöyle lisana getirmiş ihtilâfı:
Bir rivâyetde kızıl sarı imiş
Kim kızıl altndan ârî imiş
Bir rivâyetde açık sarı o kelb
Mazhar-ı lûtf-i Kerem-kârî o kelb[31]
Bu bağlamda Mevlânâ’nın çok manalı bir kelamı anlatılır: Birisi onu sınamak için “Ashâb‑ı Kehf’in köpeği ne renkti?” diye sorunca, Mevlânâ’nın yanıtı “Benimle birebir renkti” olmuş…[32]
Gerçekten de Kıtmîr’in sûfîler için ehemmiyeti, müridin mürşidiyle (ve o yoldan geçerek Tanrı’yla) olan ilgisine bir örnek veya nümune teşkil etmesidir. Nasıl köpek Ashâb-ı Kehf’in akabinde mağaraya girmiş, imanı ve sadakati sayesinde Allah’ın inayetine lâyık görülmüşse, derviş de pirini tam bir iman ve sadakatla sonuna kadar takip ederek visâle erebilir lakin. Gerçekten Mevlânâ şöyle demektedir:
Oldu şîrân-ı cihan makhûr u pest
Buldı çün Ashâb-ı Kehf’in kelbi dest[33]
Hattat Hâfız Kemal Batanay’ın kaleminden Farsça bir şiir. (Tarihi 1386/1966. Ekrem Hakkı Ayverdi koleksiyonu, İstanbul.*)Tasavvuf ıstılahatında “dest (el) almak,” tarikate girmek, bir pıra intisab etmek manasına gelir;[34] demek ki Kıtmîr sülûk edince köpekliğini aşmış, dünyanın bütün arslanları, önünde başlarını eğmişlerdir. Misal halde Bahaüddîn Şah-ı Nakşbend’in (718–91/1318–89) de Abdülkadir Geylânî’nin (470–561/1077–1166) mezartaşına şöyle yazılmasını emrettiği kaydedilmektedir: “Pîrlerin kapısında köpek ol / Şayet Hakk’a yakın olmak istersen / Çünkü arslanlardan daha erdemlidir / Geylânî’nin kapısındaki köpek.”[35]
Abdülkerîm Kuşeyrî (376–465/986–1072), tasavvuf tarihinin menzil taşlarından sayılan ünlü Risâle’sinde Kıtmîr’in lisana gelmesini “kerâmet delillerinden” saymış;[36] kimi İsmailîler, Yedi Uyurlar’ı Yedi İmam, köpeklerini ise Selmân Pak olarak yorumlamışlardır.[37] Kimi müfessirler Kıtmîr’i Hızır-İlyas ile özdeşleştirirken, Şiîler onu Hz. Ali, Dürzîler ise mukallib olarak yorumlamıştır.[38] Hattâ birinci muhaddislerden Hâlid ibn-i Ma‘dân’a (ö. 104/722–3) bakılırsa, Ashâb-ı Kehf’in köpeği, cennete girecek olan bir avuç hayvandan biridir.[39] Şöyle diyor Râşih:
Vakt-i haşr u neşr ü rûz-ı rüsta-hîz
Dirler olur ol seg-i sâhib-temîz
İzz ile tebdîl-i sûret bir cüvân
Hayret-engîz-i melâ’ik hüsn ü ân
Mevkıf içre sûret-i insâniyân
Hem o sûretle hırâmân-ı cinân[40]
Demîrî’nin Hayatü’l-Hayavân’ında “Kıssa-i Ashâbü’l-Kehf” kısmı ve derkenarda yedi uyurlar ile en aşağıda Kıtmîr’in olağanüstü tatlı fotoğrafları. (Kemâleddîn Muhammed ibn Mûsâ ed-Demîrî, Hayâtü’l-hayavâni’l-kübrâ [(Kahire): Şeriketu Mektubeti ve Matba‘ati Mustafâ el-Bârî el-Halebî ve Evlâdih, 1376].)Köpek de olsa, bu kadar kerâmetli bir varlığın halk ortasında her türlü kedere deva sayılmış olması tabidir. Öyküde sığınılan mağaraya çeşitli yöreler sahip çıkmış, Efes’ten Haleb’e, Efsus’tan Şam’a, Tarsus’tan Kahire’ye mağaralar, mezarlar, mescidler Ashâb-ı Kehf ile özdeşleştirilmiştir.[41] Kimisinde “Kıtmîr’in mezarı” da bulunan bu yerlerin duvarlarını kaplayan yüzyılların birikmiş niyaz duaları, öykünün halk üzerinde bıraktığı derin etkilerin kanıtlarıdır. Örneğin Şam’daki Mescidü’l-Ehli’l-Kehf’te bulunan Yedi Uyurlar’a hitabeden sayısız duvar yazısından en eskisi Hicrî 1050 (1640) tarihini taşımaktadır.[42]
Tarih boyunca gerek Ashâb-ı Kehf ile birlikte, gerekse kendi başına, Kıtmîr’den birçok bahiste şefaat dilenmiştir. Örneğin gebe bir bayan şayet Ashâb-ı Kehf ile Kitmîr’in isimlerini sol yanında taşırsa, sancısız doğum yapacağına; denizaşırı gönderilen mektupların üzerine “Kıtmîr” yazılırsa, yolda kaybolmayacaklarına; Ashâb-ı Kehf’in köpeğini hayalinde görenin geleceğinde dehşet, mahpus, kaçış veya saklanma olduğuna; Kıtmîr’in ismini zikredeni kuduz köpeklerin ısırmayacağına; kuduz köpek tarafından ısırılmış olan biri, 40 gün dolmadan muhakkak bir türbeye gidip Kıtmîr’den yardım dilerse, hastalanmayacağına; üzerine Ashâb-ı Kehf ve Kıtmîr’in isimleri yazılı bir kâğıt yangına atılırsa, yangının söneceğine; keza üzerine Ashâb-ı Kehf ve Kıtmîr’in isimleri yazılı bir kâğıt çok ağlayan bir bebeğin yastığının altına konulursa, ağlamasının derhal kesileceğine; evlenmek, çocuk sahibi olmak, hastalık üzere bahislerde külfet çekenler Ashâb-ı Kehf’e adanmış olan mağaraları ziyaret ederlerse, sıkıntılarına deva bulacaklarına; Ashâb-ı Kehf’e emanet edilen gemilerin deniz kasasına uğramayacağına inanılırdı.[43] Gerçekten 16. yüzyıldan itibaren Osmanlı donanmasının gemileri Ashâb-ı Kehf’e ithaf edilmiş, renkli veyahut yaldızlı harflerle yazılıp gemilere konan isimlerinin muhafazası altına alınmıştı.[44]
On yedinci yüzyılda Osmanlı diyarından geçerek Hindistan’a kadar giden, birinci kere 1687’de yayınlanan seyahatnamesi uzun mühlet Avrupa’da aktifliğini kaybetmeyen Jean de Thévenot (1633–67), Ashâb-ı Kehf öyküsünü anlattıktan sonra kelamlarını şöyle sürdürüyor: “Birlikte mağaraya girdiler ve orada kaldılar. Köpek eşikte yatıyor, ‘Hû’ diye ses çıkarıyordu. Bu da Arapça ‘O’ demektir, yani İlah manasına gelir.”[45] Thévenot’nun bu hoş ayrıntıyı kimden duyduğunu bilemiyoruz; lakin şu kadarı açıktır ki, bunu ona anlatanın nazarında Kıtmîr’in yattığı yerde Allah’ı zikretmesi, kutsallığına bir boyut daha eklemiş olmalıdır.”